مدل های مدیریت شهری در دنیا

ضروری است الگوی مطلوب مدیریت شهری در ایران متناسب با شرایط بومی بنا نهاده شود؛ لذا شناخت الگوهای مدیریت شهری در جهان و تجارب بین‌المللی می‌تواند ما را در تعیین هندسه الگوی مطلوب یاری دهد. این ۴ مدل عبارت‌اند از:

۱) مدل شهردار-شورای شهر

۲) مدل شورا-مدیر شهر

۳) مدل رهبری کمیسیونی

۴) مدل گردهمایی شهری باز

مدل شهردار-شورای شهر

در مدل شهردار- شورای شهر، شهردار با رأی مستقیم مردم انتخاب شده و وظایف مجزایی از شورا دارد. در مدل شهردار- شورای شهر، شهردار همچون یک رئیس‌جمهور محلی، دارای قدرت اجرایی است و شورای شهر به مثابه پارلمان محلی وظیفه قانون‌گذاری را انجام می‌دهد.

در اروپا، این مدل در کشورهای اسپانیا، فرانسه، یونان، ایتالیا، پرتغال، قبرس، مجارستان و نیز در بسیاری از شهرهای ایالات متحده آمریکا، از جمله نیویورک و لس‌آنجلس قابل مشاهده است.

مدل شورا-مدیر شهر

در این مدل که در ایران نیز در حال اجرا است، اعضای شورای شهر با رأی مستقیم مردم انتخاب شده و پس از راه‌یابی به شورای شهر، فردی را به عنوان مدیر اجرایی شهر یا همان شهردار انتخاب می‌کنند. در این مدل که برگردان نظام پارلمانی- نخست‌وزیری در حکومت محلی است، مدیر شهر رئیس امور اجرایی شهرداری است. شورای شهر دارای اختیارات کلی در ارتباط با سیاست‌های عمومی بوده و نمی‌تواند در وظایف اداری و اجرائی که در دست مدیر شهر است دخالت کند. این شیوه در کشورهای ایرلند و فنلاند نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مدل رهبری کمیسیونی

در این مدل، اعضای شورای شهر با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند. مرجع تصمیم‌گیری مدیریت شهری در این مدل کمیته‌ای اجرایی است که در آن، هر یک از اعضای کمیته مسئول اداره چند اداره شهرداری است. در برخی شهرها این کمیته از اعضای شورای شهر تشکیل می‌شود و در برخی دیگر نیز شورای شهر اعضای کمیته را منصوب می‌کند. کمیته اجرایی توسط شهردار سرپرستی می‌شود. البته در بلژیک، هلند و لوکزامبورگ شهردار از سوی دولت مرکزی و یا ملکه منصوب می‌شود.  تأکید این مدل بیش از انکه بر رهبری سیاسی باشد، بر مدیریت جمعی است. به دلیل عدم رعایت اصول وحدت فرماندهی و وحدت مدیریت، اداره شهر در این مدل دشوار بوده از لحاظ کارکردی، مدل موفقی نیست. این شیوه حکومت محلی در کشورهای بلژیک، هلند، لوکزامبورگ و جمهوری چک دیده می‌شود.

مدل گردهمایی شهری باز

این مدل که از قدیمی‌ترین نظامات مدیریت محلی است، در حال حاضر در شهرهای زیر ۶۰۰۰ نفر در آمریکا کاربرد دارد. در این مدل، هیئت منتخبین، از طریق انتشار اطلاعیه‌ای که در آن، فهرست و شرح موضوعاتی که باید درباره آن رأی‌گیری شود، گنجانده شده، خواستار برگزاری گردهمایی شهر می‌شود. تمام شهروندان در بحث‌های گردهمایی شهر حضور یافته و در تصمیم‌گیری مشارکت می‌کنند. این مدل در آمریکا در شهرهایی همچون ماساچوست، نیوهمشایر، کانکتیکات و ورمونت رایج است.

ضرورت اصلاح مدل فعلی مدیریت شهری در ایران

تجربه تشکیل ۴ دوره شورای شهر در ایران نشان داده است که مدل شورای شهر-مدیر شهر دارای نقاط ضعف ساختاری متعددی است. پس از ۴ دوره، همچنان مدیریت واحد شهری در ایران اجرایی نشده و موجبات چالش در کارآمدی نظام مدیریت شهری را فراهم آورده است. به نظر می‌رسد که برای حل چالش‌های ساختاری فراروی نظام مدیریت شهری در کلانشهرهای ایران، مدل شورای شهر-شهردار، مدلی به مراتب کارآمد تر از مدل شورای شهر-مدیر شهر است. مدلی که کشورهای توسعه‌یافته نیز با روش‌های مختلف، در حال پیاده‌سازی آن در نظام مدیریت شهری خود هستند. شفافیت عملکردی در آن به مراتب بالاتر بوده و مردم، مجری و قانون‌گذار محلی خود را انتخاب خواهند کرد.